Do wypadków przy pracy w gospodarstwie rolnym często dochodzi wskutek zbiegu kilku niepożądanych okoliczności – niedostatecznej uwagi podczas wykonywania określonych czynności i lekceważenia związanych z nimi zagrożeń, nieprawidłowości spowodowanych czynnikami materialnymi (stanem technicznym maszyn i urządzeń, obiektów budowlanych), zaniedbań dotyczących ogólnej organizacji pracy i organizacji samego stanowiska pracy.

Prowadzenie gospodarstwa rolnego wymaga specjalistycznej wiedzy z różnych dziedzin i praktycznych umiejętności. Działalność rolnicza wiąże się bowiem z koniecznością posługiwania się skomplikowanymi technicznie maszynami i urządzeniami rolniczymi, obsługą zwierząt gospodarskich, bezpośrednim kontaktem z niebezpiecznymi czynnikami biologicznymi i chemicznymi, narażeniem na hałas, drgania mechaniczne, zapylenie powietrza i in. Ryzyko wypadków potęguje sezonowe wykonywanie zwiększonych prac pod presją czasu i różnorodność czynności w gospodarstwie. Dlatego też, aby to ryzyko eliminować lub w znacznym stopniu ograniczyć, z troski o bezpieczeństwo swoje i najbliższych, warto przed przystąpieniem do wykonywania pracy starannie ją zaplanować i zorganizować, z uwzględnieniem i poszanowaniem zasad ochrony życia i zdrowia w gospodarstwie rolnym.

Jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia rolnika w długim okresie czasu stanowi kontakt z pestycydami i aerozolami powstającymi podczas oprysków. Ryzyko utraty zdrowia w dłuższym okresie czasu występuje również na skutek:

• wdychania pyłu pochodzenia roślinnego i mineralnego (pylica płuc)

• wdychania toksycznych gazów, które mogą być przyczyną stałych problemów ze zdrowiem lub nagłej śmierci. Toksyczne gazy w gospodarstwie wytwarzane są podczas fermentacji odchodów i przechowywania plonów.

Wdychanie tych gazów może skutkować nieodwracalnym uszkodzeniem płuc i przewlekłymi problemami z oddychaniem.

• Badania naukowe wykazały zwiększoną zapadalność na raka skóry tych rolników, którzy pracują podczas słonecznej pogody bez odzieży ochronnej lub nie używają, tam gdzie to możliwe, daszków przeciwsłonecznych.

• Badania naukowe wykazały, że praca w gospodarstwie pociąga za sobą kontuzje stawów i wiązadeł. Te uszkodzenia wytwarzają u rolnika skłonność do zapalenia stawów (artretyzm), co może prowadzić do zmniejszenia ich ruchliwość podczas wykonywania prac.

• Grupa zawodowa rolników, w miarę upływu lat, charakteryzują się większą utratą słuchu niż przedstawiciele innych zawodów. Utrata słuchu jest powszechna u tych rolników, którzy narażeni są na głośny i ciągły hałas pochodzący od niewłaściwie utrzymanych maszyn i sprzętu oraz u tych, którzy nie stosują odpowiednich ochronników słuchu.

• Rolnicy prowadzący chów zwierząt w budynkach inwentarskich często cierpią na chorobę nazwaną „Syndromem Toksycznego Organicznego Kurzu”. Te dolegliwości są wywołane przez toksyny i kurz występujący w budynkach inwentarskich.

• Pestycydy stosowane w rolnictwie i bezwodny amoniak należą do substancji chemicznych, które mogą powodować ostre lub chroniczne problemy zdrowotne. Wielu rolników zaniedbuje stosowania osobistego wyposażenia ochronnego podczas manipulowania chemikaliami.

• E coli 0157 jest szczególną bakterią, która występuje w jelitach takich zwierząt jak bydło, owce, jelenie, kozły i dzikie ptaki. Toksyny, które ona wytwarza powodują u ludzi poważne skutki zdrowotne nie tylko w postaci biegunki, ale również uszkodzenie nerek, a nawet zgon.

Pył rolniczy stanowi problem zdrowotny dla ludności wiejskiej, w tym młodocianych, dzieci i osób starszych. Badania ankietowe i chronometrażowe, prowadzone wśród rolników przez Instytut Medycyny Wsi dowodzą, że pył stanowi jedno z najczęściej występujących zagrożeń, które towarzyszą większości prac składających się na produkcję rolną.
Pył występujący w rolniczym środowisku pracy, powstaje w wyniku takich czynności, jak: rozdrabnianie, mieszanie, przesypywanie, przerzucanie. W przeciętnym gospodarstwie indywidualnym rolnik wykonuje różnorodne czynności robocze, które składają się na procesy produkcyjne. Źródłami pyłu przy produkcji roślinnej i zwierzęcej są prace uprawowe sezonowe, jak orka, bronowanie czy kultywacja, siew roślin, zbiór płodów, omłoty, prace hodowlane, w tym przygotowywanie i zadawanie karmy, a także prace związane z przechowywaniem płodów rolnych, remonty i konserwacja sprzętu rolnego.
Źródłem bezpośrednich dodatkowych składników pyłu rolniczego są prace warsztatowe oraz środki chemiczne wprowadzane do produkcji tj. pestycydy i nawozy mineralne.
Pośrednimi źródłami są natomiast spaliny komunikacyjne oraz naturalne zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, np. pyłki kwiatowe.

W większości pyłów spotykanych w rolnictwie występują drobnoustroje, a także składniki mineralne, w tym wolna krystaliczna krzemionka.

Do pyłopochodnych chorób układu oddechowego, wywoływanych przez składniki pyłu rolniczego, należą: podrażnienie błony śluzowej nosogardzieli, przewlekłe zapalenie oskrzeli i przewlekła obturacyjna choroba płuc, alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych (AZPP), astma oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa, zespół toksyczny wywołany pyłem organicznym (ODTS) oraz pylica krzemowa płuc. Według danych Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, w strukturze chorób pochodzenia zawodowego rozpoznanych dotąd u rolników, 40-60% przypadków stanowią choroby pyłopochodne.
Ograniczenie poziomu narażenia rolnika na działanie pyłu w miejscu pracy można uzyskać przez ograniczenie ilości pyłu, który przedostaje się w okolice strefy oddechowej jak i przez odizolowanie człowieka od nadmiernie zapylonego otoczenia.

Bardzo niebezpieczną jest również praca przy wszelkiego rodzaju zbiornikach istniejących w gospodarstwie rolnym. Przed rozpoczęciem pracy przy zbiornikach (szambie, silosie, gnojowniku, studni) należy pamiętać, że zachodzą w nich procesy biologiczne (fermentacja) i chemiczne (synteza i rozkład), w wyniku których wydzielają się szkodliwe dla człowieka gazy, m.in. amoniak, dwutlenek siarki, metan, tlenek i dwutlenek węgla, ozon. W powietrzu spada zawartość tlenu poniżej normy dopuszczalnej dla człowieka. Wchodzenie do szamba bez maski i butli tlenowej graniczy z samobójstwem!

Przed przystąpieniem do pracy w takich zbiornikach, należy je przewietrzyć, aby usunąć szkodliwe gazy. Osoby wchodzące do zbiorników (studni, silosów, szamb, gnojowników) powinny stosować maski przeciwgazowe i być wyposażone w szelki bezpieczeństwa, zaczepione na linie służącej do ewakuacji w przypadku zagrożenia. Do asekuracji konieczna jest obecność co najmniej dwóch dorosłych osób pozostających na powierzchni.

Mało kto zdaje sobie sprawę, że odpady produkowane w każdym domostwie, zmieszane z chemikaliami dodawanymi do zbiorników z nieczystościami, wydzielają trujące gazy! Takie zmagazynowane odpady wydzielają ogromne ilości trującego gazu, siarkowodoru, który przenika do organizmu człowieka nie tylko w wyniku oddychania, ale także przez skórę, co z kolei prowadzi do szybkiego zatrucia i utraty przytomności. Dodatkowo, ilość tlenu w takim zbiorniku zmniejsza się poniżej dopuszczalnej dla człowieka normy, wynoszącej 19%, co powoduje szybkie uduszenie się.

Należy pamiętać o zagrożeniu dla życia i zdrowia człowieka, oraz zwierząt, jakie niosą nieszczelne szamba, gnojowniki, pryzmy kiszonkowe itp. Niekontrolowane wycieki zanieczyszczają źródła wody pitnej – do szamba nie wolno wlewać gnojówki, środków ochrony roślin, olejów silnikowych oraz odpadów. W pobliżu wentylacji szamba i podczas otwierania pokrywy nie wolno palić papierosów ze względu na zagrożenie wybuchem. Z tych samych względów bezpieczeństwa należy zabezpieczyć strop zbiornika, pokrywy i włazy przed zapadnięciem, a wszelkie otwory – przed dostępem osób trzecich, szczególnie dzieci, jak również w celu ograniczenia powierzchni parowania.

Odór – potocznie to nieprzyjemne wrażenie węchowe, czy niepożądane zapachy występujące w otoczeniu źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza. Emisje odorów stanowią poważny problem, najczęściej o charakterze lokalnym, szczególnie w przypadku zwartej zabudowy mieszkalnej wokół źródła emisji. Do najbardziej szkodliwych odorów i złowonnych substancji należy zaliczyć:

•    Siarkowodór – gaz bardzo toksyczny, niebezpieczny dla  środowiska i człowieka. Poraża organizm przez drogi oddechowe i błony śluzowe. Wywołuje odczucie nieprzyjemnej woni zgniłych jaj, łzawienie, kaszel, upośledzenie węchu, ból i zawroty głowy, a także  stan pobudzenia psychoruchowego. Duża eksplozja może wywoływań obrzęk płuc, a nawet zaburzenia oddechu i pracy sersa prowadzącego do zejścia śmiertelnego.

•    Disiarczek dimetylu –  ciecz łatwo przechodząca w stan lotny szkodliwa i drażniąca.  Do organizmu przenika przez drogi oddechowe i skórę. Wywołuje kaszel, łzawienie, podrażnienie spojówek oczu, alergiczne zapalenie skóry. Przedłużone narażenie na jego pary powoduje obniżenie progu wyczuwalności.

•    Etanotiol – substancja lotna o bardzo nieprzyjemnym zapachu , szkodliwa dla człowieka i środowiska. Działa drażniąco na organizm przez drogi oddechowe, śluzówki i skórę. Pary wywołują łzawienie, ból oczu, kaszel, ból głowy oraz zaburzenia oddechowe i depresje o podłożu nerwicowym.

•    Metyloamina – substancja o silnym działaniu drażniącym, w postaci pary działa szkodliwie na  drogi oddechowe, śluzówki oczu i gardła. Powoduje łzawienie i pieczenie spojówek, kaszel, kichanie i poczucie duszności.

•    Amoniak –  substancja toksyczna, drażniąca i  żrąca, niebezpieczna dla człowieka, zwierząt hodowlanych i środowiska.  Wchłania się przez drogi oddechowa w postaci par i gazu. Wywołuje ból i łzawienie oczu, zaczerwienienie spojówek, obrzęk powiek, owrzodzenie rogówki, a czasem martwicę gałki ocznej i ślepotę.. Związek ten powoduje również korozję części maszyn i urządzeń gospodarczych, niszczy także pomieszczenia inwentarskie.

•    Aldehyd octowy – substancja szkodliwa drażniąca oraz rakotwórcza. W postaci par powoduje ból i zaczerwienienie spojówek oczu, uczucie pieczenia w gardle i kaszel. Przy większych stężeniach może wystąpić duszność  lub obrzęk płuc, a kontakt par ze skórą wywołuje jej zaczerwienienie. Przy zatruciu przewlekłym mogą wystąpić zapalenia górnych dróg oddechowych i jamy ustnej, co w  następstwie powodować może nowotwór oskrzeli.

Nawożenie pól, szczególnie gnojowicą lub stosowanie na niektórych gruntach polepszaczy w postaci mączki mięsno-kostnej, magazynowanie nawozów naturalnych lub kiszonek, a także instalacje intensywnego chowu lub hodowli zwierząt są źródłami emisji związków odznaczających nieprzyjemnym zapachem, np.: merkaptany, aminomerkaptany, indol, skatol. Substancje te są wyczuwalne przez ludzki zmysł powonienia nawet w śladowych stężeniach i odbierane jako nieprzyjemne (siarkowodór jest wyczuwany już w stężeniu 0,5 g/1 000 000 m3 powietrza). Uciążliwość zapachowa może więc występować nawet, jeśli obecność tych związków nie jest mierzalna instrumentalnie. Polskie przepisy ochrony środowiska nie normują odczuć intensywności, czy uciążliwości zapachowej. Należy jednak zaznaczyć, że minimalizację uciążliwości zapachowej zapewniają uregulowania kodeksu dobrej praktyki rolniczej, ustawy o nawozach i nawożeniu, czy pozwolenia emisyjne określające indywidualne obowiązki użytkowników środowiska prowadzących instalacje intensywnego chowu lub hodowli zwierząt. Regulacje prawne uciążliwości zapachowej wprowadzone przez niektóre państwa są bardzo zróżnicowane. W Niemczech, na terenach wiejskich określa się procentowo ilość godzin w roku, w których możliwe jest przekraczanie dopuszczalnego stężenia zapachu. W Holandii określa się wymaganą, minimalną odległość obiektów intensywnego chowu lub hodowli od różnych rodzajów terenów wymagających zapewnienia komfortu, w zależności od liczby utrzymywanych zwierząt.

Najbardziej uciążliwe dla otoczenia są odory pochodzące z:

– budynków inwentarskich, w których prowadzony jest chów lub hodowla zwierząt,

– otwartych zbiorników na gnojowicę,

– rozprowadzania nawozów naturalnych (obornika, gnojowicy) na polach podczas ich rolniczego wykorzystania.

Uciążliwość zapachowa jest uzależniona od: odległości budowli rolniczych (budynków inwentarskich, zbiorników otwartych na gnojowicę, płyt obornikowych) od budynków mieszkalnych sąsiadów, obsady i gatunku zwierząt hodowanych oraz sposobu ich utrzymywania i żywienia, topografii terenu, przeważających kierunków wiatru w stosunku do zabudowań.

W celu ograniczania rozprzestrzeniania się przykrych zapachów zalecane jest przede wszystkim wyposażenie budynków inwentarskich w sprawnie działające urządzenia wentylacyjne, które będą utrzymywały w nich odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza oraz koncentrację gazów. Przy dużej obsadzie zwierząt w budynku inwentarskim niezbędna jest sprawnie działająca wentylacja wymuszona usuwająca szkodliwe gazy jak: CO2, NH3 (amoniak) czy H2S (siarkowodór).

W zakresie dobrych praktyk rolniczych istotne miejsce ma poprawa warunków hodowli zwierząt Ważnym kierunkiem takiego dziania jest obniżanie lub wyeliminowanie emisji odorów, a tym samym  doprowadzenie do poprawy warunków bytowania zwierząt i człowieka.

Realizacja tego działanie powinno przebiegać poprzez:

 – tworzenie stanowisk dla zwierząt  zapewniający odpowiedni mikroklimat, dobre powietrze pomieszczeń,  utrzymywanie właściwej  temperatury i wilgotności powietrza.

– utrzymanie na odpowiednim poziomie warunków higienicznych w budynkach inwentarskich,

– utrzymanie we właściwym stanie wentylacji naturalnej, mechanicznej, urządzeń do dawkowania wody, paszy, ,usuwania obornika , gnojowicy i innych nieczystości,

– magazynowanie nawozów naturalnych na  zbrojonych  płytach betonowych, ze szczelnym systemem gromadzenia odcieków usytuowanych z dala od stref wodonośnych,

– dokonywanie obróbki odchodów zwierzęcych przed ich aplikacją na pola w tym odzyskiwanie energii (biogazu) z nawozu, redukcję emisji odorów w czasie magazynowania oraz organizowanie bezpiecznego przewozu nawozów na pola.

Usuwanie złowonnych gazów w procesie chemicznym polega na destrukcji cząstek odorowych przez rozpylenie w powietrzu pomieszczeń, układach wentylacyjnych, czy magazynach  i zbiornikach z nawozem chemikaliów, które w wyniku różnego rodzaju reakcji  przekształcają bardzo szybko  związki odorotwórcze w inne połączenia o obniżonym progu zapachowym, lub substancje bezwonne. Bardzo aktywnymi dezodorantami są aldehydy, które reagują z wieloma substancjami złowonnymi  tworząc związki bezzapachowe, lub o mniejszej intensywności zapachu.  Częstym i skutecznym sposobem dezodoryzacji jest dodawanie do materiałów złowonnych, w tym nawozów naturalnych środków maskujących i neutralizujących.  Ten rodzaj dezodoryzacji praktykowany jest w gospodarstwach rolnych o kierunkach produkcji trzody chlewnej, drobiu, jazk również w toaletach, szatniach itp.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. z 1997 r. Nr 132, poz. 877 z późn. zm.) budowle rolnicze i urządzenia budowlane z nimi związane powinny być projektowane i wykonane w sposób zabezpieczający przed wydzielaniem szkodliwych substancji, a w wypadku gdy nie można uniknąć wydzielania się szkodliwych substancji, należy przewidzieć właściwą wentylację, aby stężenia tych substancji nie przekraczały dopuszczalnych norm, określonych w odrębnych przepisach.

PAMIĘTAJ!!!!!

Pracując rozważnie, przestrzegając zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, chronisz swoje życie i zdrowie.

Jeżeli jednak do wypadku w gospodarstwie dojdzie, pamiętajcie, aby ten wypadek niezwłocznie po jego zaistnieniu, a nie po zakończeniu leczenia, zgłosić do Placówki Terenowej KRUS, ponieważ zwłoka w zgłoszeniu wypadku może mieć wpływ na ustalenie przyczyn i jego okoliczności.

Jego zgłoszenia może dokonać poszkodowany lub inna osoba, niezwłocznie po jego zaistnieniu, w najbliższej Placówce Terenowej KRUS lub za pośrednictwem poczty, telefonicznie albo drogą elektroniczną.

Placówka Terenowa KRUS w Makowie Mazowieckim

ul. Gen. Pułaskiego 25

Tel (29) 7172621

e-mail: makowmazowiecki@krus.gov.pl

Opracował: A. Miecznikowski